ماما به فردی گفته می‌شود که دورههای تحصیلی مرتبط با رشته مامایی را در مقاطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد، بر اساس ضوابط نهادهای آموزشی داخلی یا بین‌المللی، گذرانده و موفق به دریافت پروانه رسمی مامایی از مراجع دارای صلاحیت شده باشد.
از یک ماما انتظار می‌رود توانایی لازم برای پایش، مراقبت و ارائه راهنمایی به زنان در طول دوران بارداری، زمان زایمان و پس از آن را داشته باشد. همچنین باید بتواند فرایند زایمان را به‌طور مستقل مدیریت کرده و مراقبت‌های لازم را برای نوزاد، شیرخوار و کودک زیر شش سال ارائه دهد. این خدمات، جنبه‌های پیشگیرانه را پوشش میدهد، شرایط غیرطبیعی در مادر و کودک را شناسایی می‌کند، امکانات مناسب پزشکی را فراهم می‌آورد و در مواقع اضطراری، در صورت نبود پزشک، اقدامات فوری را به‌اجرا درمی‌آورد.
علاوه بر این، ماما نقش مؤثری در حوزه مشاوره و آموزش سلامت ایفا می‌کند؛ نقشی که محدود به زنان نبوده و کل اعضای خانواده را شامل می‌شود. مسئولیت‌های او میتواند آموزش مرتبط با دوران بارداری، آماده‌سازی والدین برای پذیرفتن نقش‌های پدری و مادری، راهنمایی در زمینه تنظیم خانواده، مراقبت‌های کودک و رسیدگی به برخی از اختلالات زنان را در بر گیرد.
وظایف ماما چیست؟
مامایی به‌عنوان یکی از شاخه‌های علوم پزشکی شناخته می‌شود و ماما در جایگاه متخصص مراقبت‌های بهداشتی و درمانی ایفای نقش می‌کند. او در تمامی مراحل مرتبط با بارداری—from پیش از بارداری تا دوران بارداری، زمان زایمان و پس از آن—در کنار مادر و نوزاد حضور دارد. در واقع، مهم‌ترین مأموریت ماما، پاسداری از سلامت جسمی و روانی مادر و نوزاد و ارائه خدمات لازم به آن‌هاست.
نقش ماما تنها به ارائه مشاوره به زنان باردار محدود نمی‌شود. فعالیت‌هایی مانند راهنمایی پیش از ازدواج، ارزیابی و شناسایی بیماریهای شایع زنان، آموزش در زمینه تنظیم خانواده، ارتقاء بهداشت عمومی خانواده و به‌ویژه بهداشت زنان، از دیگر حوزه‌های مسئولیتی او به شمار می‌رود.
سه بازه مهم—پیش از بارداری، دوران بارداری و مرحله پس از آن—محورهای اصلی آموزش‌های تخصصی ماما را شکل می‌دهند.
در مرحله قبل از تولد نوزاد، ماما با ارائه آموزش‌هایی درباره تغذیه مناسب دوران بارداری، فرآیند زایمان، پایش سلامت مادر و جنین، خانواده را آگاه میسازد و جلسات آموزشی را برای آنها برگزار می‌کند. برای نمونه، مادران را با شیوه‌های مدیریت استرس، هیجانات و تحمل درد در آستانه زایمان آشنا میسازد و از طریق بررسیهای دقیق و معاینات منظم، آنها را برای لحظه زایمان آماده میسازد. حضور مادر در کلاس‌های آمادگی بارداری و زایمان نیز فرصتی برای بهره‌گیری بیشتر از تخصص ماما فراهم می‌آورد.
در زمان زایمان، ماما با انجام فرآیند زایمان طبیعی، کاهش درد و تسهیل در تولد نوزاد، نقش مهمی ایفا می‌کند. همچنین، در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی در مادر یا نوزاد، وظیفه دارد مورد را با پزشک متخصص زنان و زایمان در میان بگذارد. از آنجا که زایمان تجربه‌ای پراسترس و سرشار از هیجان برای بسیاری از زنان است، حضور حمایتی و دلگرم‌کننده ماما، نقش مهمی در ایجاد حس آرامش دارد.
ماما با تکیه بر دانش تخصصی، تجربه عملی و رویکردی انسان‌دوستانه، در تلاش است فرآیند زایمان را برای مادران تا حد امکان آسان و بدون تنش پیش ببرد. هرچند تجربه زایمان برای افراد مختلف متفاوت است—برخی بدون مشکل آن را سپری می‌کنند و برخی دیگر نیازمند مراقبت‌های ویژه‌تری هستند—در هر صورت، همراهی ماما و تیم درمانی، تجربه‌ای ایمن‌تر و قابل‌اعتمادتر را برای مادر رقم می‌زند.
پس از زایمان، نقش ماما همچنان ادامه دارد. او وظیفه دارد خانواده را نسبت به مراقبت‌های بهداشتی، شیوه صحیح تغذیه و نگهداری از نوزاد آگاه سازد. با ورود نوزاد به زندگی مادر، نیاز به مراقبت‌های مداوم ایجاد می‌شود و هر دو باید برای مدتی تحت نظارت ماما قرار گیرند. آموزش‌هایی درباره نحوه صحیح شیردهی، خواباندن نوزاد، در آغوش گرفتن او و حتی مراقبت از ناحیه تناسلی پس از زایمان طبیعی، از جمله مواردی است که ماما در اختیار مادر قرار میدهد.
در شرایط فعلی، بیشتر ماماها در مراکز درمانی، به‌ویژه در بخش‌های زایمان بیمارستان‌ها مشغول به فعالیت‌اند. آنان نه تنها در فرآیند زایمان طبیعی نقش محوری دارند، بلکه سایر امور بهداشتی و مراقبتی را نیز در این مراکز بر عهده دارند.
تفاوت ماما و متخصص زنان چیست ؟
در گذشته، فرآیند زایمان بانوان توسط ماماها یا زنان محلی که به آنها قابله گفته می‌شد، صورت می‌گرفت. اما در حال حاضر، ماماها با گذراندن آموزش‌های تخصصی در دانشگاه‌ها، به شکل حرفه‌ای برای این مسئولیت آماده می‌شوند.
پزشکان متخصص زنان و زایمان نیز دورههای آموزشی ویژه‌ای را برای مراقبت‌های دوران بارداری و انجام زایمان پشت سر می‌گذارند. گرچه مامایی و تخصص زنان به‌صورت جداگانه تعریف شده‌اند، اما این دو حرفه در کنار یکدیگر، فرآیند بارداری و زایمان را با رویکردهای متفاوت ولی هماهنگ دنبال می‌کنند.
در صورتی که در انتخاب میان مراجعه به ماما یا متخصص زنان دچار تردید هستید، با شناخت وظایف و نقش‌های هر کدام و آگاهی از تفاوت میان این دو مسیر درمانی، بهتر می‌توانید تشخیص دهید که در هر موقعیت، چه کسی پاسخگوی نیاز شما خواهد بود.
| موضوع | ماما | متخصص زنان |
|---|
| نقش اصلی | مراقبت‌های جسمی و روحی مادر در دوران بارداری، زایمان طبیعی و پس از آن | رسیدگی به مسائل پیچیده پزشکی، انجام جراحی‌ها، زایمان سزارین |
| تشخیص بیماری‌ها | تشخیص اولیه و درمان بیماریهای ساده؛ ارجاع موارد پیچیده به متخصص | رسیدگی به بیماریهای جدی‌تر و درمان‌های تخصصی |
| نوع زایمان | زایمان طبیعی (فیزیولوژیک) | زایمان سزارین و سایر اعمال جراحی |
| تحصیلات | کارشناسی مامایی (4 سال)، ارشد (2-3 سال)، دکترا (5 سال) | پزشکی عمومی (7 سال)، تخصص زنان (4 سال) |
| میزان حضور در کنار مادر | بیشتر و مداوم‌تر در طول بارداری | محدودتر به دلیل مشغله و تمرکز بر درمان‌های تخصصی |
| هزینه ویزیت | کمتر | بیشتر |
| مشاوره و آموزش | مشاوره در بلوغ، یائسگی، اختلالات جنسی، کلاس‌های آمادگی زایمان | تمرکز بر مسائل پزشکی تخصصی |
| توانایی جراحی | ترمیم پارگی در زایمان طبیعی | انجام جراحی‌هایی مثل سزارین، برداشتن رحم، تخمدان، میوم و… |
| کنترل درد زایمان | روشهای طبیعی مانند ماساژ، طب سوزنی، دوش آب گرم، همکاری با متخصص بیهوشی در موارد خاص | تجویز داروهای مسکن و انجام بی‌دردی‌های تخصصی مثل اپیدورال |
| اولویت استفاده | مناسب برای مادران سالم و زایمان طبیعی | ضروری در موارد زایمان سزارین، بیماریهای جدی و نیاز به جراحی |
| همکاری با یکدیگر | در صورت نیاز، بیمار را با نامه ارجاع به متخصص می‌فرستد | در صورت لزوم، با ماما برای مراقبت‌های تکمیلی همکاری می‌کند |
| مناسب برای چه کسانی؟ | مادرانی که بارداری کم‌خطر دارند و خواهان زایمان طبیعی هستند | مادرانی با شرایط پرخطر، سابقه بیماری، نیاز به جراحی یا سزارین |
در دوران پیش از بارداری، ماما چه کاری انجام میدهد ؟
ماما به عنوان همراهی آگاه و مورد اعتماد در حوزه سلامت زنان، نقش فعالی را در ارائه مراقبت‌های همه‌جانبه در دوران بارداری ایفا می‌نماید.
این نقش، جنبه‌های گوناگونی از جمله رسیدگی به وضعیت جسمی، حمایت روانی و عاطفی، و آموزش‌های مربوط به مراحل پیش از بارداری، دوران بارداری و بعد از زایمان را در بر می‌گیرد. مادران باردار می‌توانند برای دریافت مشاوره‌های تخصصی و انجام معاینات اولیه، با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه و زمانی مناسب، پاسخ پرسش‌های خود را درباره مراقبت‌های دوران بارداری و نکات ضروری آن دریافت کنند.
در جریان زایمان طبیعی، یکی از مسئولیت‌های کلیدی ماما، مدیریت درد و تسهیل روند زایمان به شیوه‌ای ایمن و کم‌خطر است. با این حال، از آنجا که ماما مجوز انجام جراحی را ندارد، در صورت بروز وضعیت‌های پیچیده یا غیرطبیعی در حین زایمان، ناگزیر است از متخصص زنان و زایمان یاری بگیرد.
پس از تولد نوزاد، ماما با ارائه راهنمایی‌های لازم در زمینه تغذیه، استحمام و مراقبت‌های اولیه نوزاد، خانواده را همراهی می‌کند. البته انجام اقداماتی مانند ختنه در حیطه اختیارات ماما قرار نمی‌گیرد.
در دوران بارداری ماما چه کار می کند ؟
ماما به عنوان همراهی آگاه و مورد اعتماد در حوزه سلامت زنان، نقش فعالی را در ارائه مراقبت‌های همه‌جانبه در دوران بارداری ایفا می‌نماید.
این نقش، جنبه‌های گوناگونی از جمله رسیدگی به وضعیت جسمی، حمایت روانی و عاطفی، و آموزش‌های مربوط به مراحل پیش از بارداری، دوران بارداری و بعد از زایمان را در بر می‌گیرد. مادران باردار می‌توانند برای دریافت مشاوره‌های تخصصی و انجام معاینات اولیه، با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه و زمانی مناسب، پاسخ پرسش‌های خود را درباره مراقبت‌های دوران بارداری و نکات ضروری آن دریافت کنند.
در جریان زایمان طبیعی، یکی از مسئولیت‌های کلیدی ماما، مدیریت درد و تسهیل روند زایمان به شیوه‌ای ایمن و کم‌خطر است. با این حال، از آنجا که ماما مجوز انجام جراحی را ندارد، در صورت بروز وضعیت‌های پیچیده یا غیرطبیعی در حین زایمان، ناگزیر است از متخصص زنان و زایمان یاری بگیرد.
پس از تولد نوزاد، ماما با ارائه راهنمایی‌های لازم در زمینه تغذیه، استحمام و مراقبت‌های اولیه نوزاد، خانواده را همراهی می‌کند. البته انجام اقداماتی مانند ختنه در حیطه اختیارات ماما قرار نمی‌گیرد.
