حدود ۲۰ درصد از زوج‌های ایرانی دچار مشکلات ناباروری هستند. این به این معنی است که با وجود داشتن رابطه جنسی بدون استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری به مدت یکسال یا بیشتر نتوانستند بچه دار شوند. یکی از علل اصلی نازایی در زنان و ناباروری در مردان، ناشی از مشکلات ناباروری مردان است که میتواند به طور قابل‌توجهی بر شانس باروری آنها تأثیر بگذارد. پیگیری منظم و انجام آزمایشهای لازم برای تشخیص دلایل نازایی، میتواند مسیر درمانی را باز کرده و به بهبود شانس بارداری زوج‌ها کمک کند. در این مطلب می‌توانید با علل شایع ناباروری در مردان آشنا شوید و راهکارهایی را برای مقابله با این مشکل اکتساب کنید.
ناباروری مردان چیست؟
مردانی که ناتوان در بارور کردن تخمک زن هستند، به وضعیتی که به آن ناباروری مردانه یا آقایان نازا گفته میشود. این مشکل میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که بر تولید، حرکت یا شکل اسپرم تأثیر می‌گذارند. علل ناباروری مردان میتواند شامل اختلالات انسدادی و نقص ساختاری در مجاری تولید اسپرم یا مشکلات هورمونی باشد. عوامل دیگری مانند عوارض بیماریها، عوامل زیست محیطی، مصرف مواد مخدر، تغذیه نامناسب و استرس نیز می‌توانند در ایجاد ناباروری تأثیرگذار باشند. برای درمان این مشکل، انجام بررسی‌های کامل توسط پزشک متخصص ناباروری و انجام آزمایشات مناسب برای تشخیص صحیح و تعیین روشهای درمانی مناسب بسیار حیاتی است.
ناباروری در مردان به وضعیتی اشاره دارد که مردان قادر به تولید اسپرم به طور طبیعی نیستند و این ممکن است باعث عدم باروری شریک زن شود. علل ناباروری مردان ممکن است شامل مشکلات در تولید، حرکت و شکل اسپرم، انسداد مجاری تولید اسپرم، نقص در ساختار مجاری تولید اسپرم یا مشکلات هورمونی باشد. عوامل دیگری نیز مانند عوارض بیماریها، عوامل زیست محیطی، مصرف مواد مخدر، تغذیه نامناسب و استرس می‌توانند در ایجاد ناباروری مردان تأثیرگذار باشند. برای تشخیص صحیح و تعیین روشهای درمانی مناسب، بررسی توسط پزشک متخصص ناباروری و انجام آزمایشات مربوطه بسیار حیاتی است.
کدام مردان بیشتر دچار ناباروری می‌شوند؟
قبل از بررسی علت این مشکل، باید دانست که کدام گروه از آقایان بیشتر در معرض این مشکل قرار میگیرند.
- اضافه وزن و چاقی
- سن بالای ۴۰ سال
- قرار گرفتن در معرض تشعشعات
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب، جیوه یا آفت‌کش‌ها
- مصرف مداوم تنباکو و الکل
- مصرف برخی داروها مانند فلوتامید، سیپروترون، سایمتیدین، کتوکونازول
- استفاده مداوم از سونا یا جکوزی که ممکن است گرمای آن به بیضهها آسیب بزند
- داشتن سابقه بیماری مرتبط با بیضهها
- قرار گرفتن در معرض تستوسترون
علائم ناباروری در مردان
عوامل متعددی می‌توانند منجر به ناباروری در مردان شوند. در زیر این عوامل را مرور می‌کنیم:
✅ مشکلات در عملکرد جنسی: اگر نعوظ مشکل داشته باشد یا گرایش جنسی کم باشد، احتمال ناباروری در مردان وجود دارد.
✅ بروز درد، تورم یا غده در بیضه، که یکی از علائم ناباروری در مردان است.
✅ رشد غیرعادی سینه.
✅ حجم کم ماده‌ی منی.
✅ کاهش رویش موهای صورت و بدن که علائمی از اختلال هورمونی و کروموزومی و در نتیجه ناباروری است.
✅ از دست دادن حس بویایی.
✅ بروز عفونتهای تنفسی.
✅ کاهش یا فتن تولید اسپرم.
دلایل ناباروری مردان
برخی مشکلات در سلامت و درمان‌های پزشکی از جمله مهمترین علت ناباروری در مردان است. در ادامه تعدادی از مهمترین دلایل ناباروری در مردان را بیان می‌کنیم.
اختلالات اسپرم
شایع‌ترین علت ناباروری در مردان میتواند ناشی از مشکلات مربوط به ساخت و رشد اسپرم باشد. در این حالت، اسپرم ممکن است:
۱. به درستی رشد و تکامل پیدا نکند.
۲. شکل غیر طبیعی داشته باشد.
۳. به سمت درستی حرکت نکند.
۴. در تعداد بسیار کم تولید شود (الیگواسپرمی).
۵. به هیچ‌وجه تولید نشود (آزواسپرمی).
تعداد زیادی از مردان با این ویژگی‌ها متولد می‌شوند. با این حال، سبک زندگی سالم میتواند مشکلات ناشی از ساخت و رشد اسپرم را تا حدی کاهش دهد. مصرف معتدل الکل و سیگار به شدت بر روی اسپرم‌ها تأثیرگذار است. عوامل دیگری که می‌توانند منجر به تولید کم یا غیر طبیعی اسپرم شوند شامل عفونتهای دوران کودکی (بیماری اوریون)، مشکلات کروموزومی (کمبود تستوسترون)، بیماری‌های مزمن (نارسایی کلیه) و مصرف برخی داروها می‌باشند.
از طرفی، آسیب به دستگاه تناسلی مردانه میتواند منجر به مشکلات تولید اسپرم شود. تحقیقات نشان داده است که از هر 10 مرد دچار آزواسپرمی، 4 نفر دچار مشکلاتی در لوله‌های انتقال دهنده اسپرم هستند که اغلب به دلیل انسدادی ناشی از عفونت یا به صورت مادرزادی ایجاد میشود.
انزال رتروگراد
در مواردی که علائم آن شامل ادرار کدر و انزال خشک میشود، منی به سمت عقب بدن عقب می‌رود، به این پدیده رتروگراد انزال گفته میشود. در این شرایط، مایع منی به جای خروج از آلت تناسلی مردانه، وارد مثانه میشود. در این مشکل، اعصاب و عضلات مثانه به طور کامل هنگام ارگاسم از بسته نماندن خودداری می‌کنند. در این حالت، منی حاوی اسپرم سالم است، اما به دلیل عدم حرکت در مسیر درست، این مشکل را یکی از علت‌های ناباروری مردان می‌دانیم. انزال رتروگراد در اکثر مواقع با استفاده از جراحی، داروها و درمان‌های مختلف برای بهبود وضعیت سیستم عصبی برطرف میشود.
انسداد
در صورتی که لوله‌های انتقال دهنده اسپرم دچار انسداد شوند، مرد با مشکل ناباروری مواجه میشود. عواملی مانند جراحی وازکتومی، عفونتهای مزمن، نقص‌های مادرزادی یا التهابات و تورم می‌توانند منجر به مسدود شدن این نواحی شوند. در این شرایط، اسپرم نمی‌تواند به درستی از بیضهها و بدن خارج شود هنگامی که انزال رخ می‌دهد.
مشکلات هورمونی در ناباروری مردان
سطح هورمون‌های جنسی مردانه و تولید اسپرم توسط مجموعه‌ای از غدد و هورمون‌ها تنظیم میشود. اختلال در این روند میتواند علت ناباروری در مردان باشد، اگرچه درصد کمی از ناباروری به دلیل مشکلات هورمونی رخ می‌دهد. دلایل ناباروری مردان ناشی از اختلالات هورمونی شامل موارد زیر میشود:
- اختلال در تولید هورمون لوتئینی (LH) و هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) توسط هیپوفیز.
- کمبود تستوسترون.
- افزایش سطح هورمون پرولاکتین؛ که در 10 تا 40 درصد مردان نابارور با این مشکل مواجه می‌شوند و میتواند باعث کاهش تولید اسپرم، کاهش میل جنسی و یا ناتوانی جنسی شود.
- پرکاری غده تیرویید.
- کم کاری غده تیرویید؛ که باعث کیفیت پایین اسپرم، ضعف عملکرد بیضه و کاهش میل جنسی میشود و در تنها 1 درصد از مردان نابارور دیده میشود.
- هیپرپلازی مادرزادی غده آدرنال؛ که منجر به تولید کم و حرکت کمتر اسپرم میشود و افزایش تعداد اسپرم‌های نابالغ را نیز در پی دارد. این وضعیت نیز تنها در 1 درصد از مردان نابارور مشاهده میشود.
مشکلات جسمی
مشکلات جسمی میتواند یکی از مهمترین عوامل ناباروری مردان باشد. این مشکلات می‌توانند در روند تولید اسپرم اختلال ایجاد کنند یا مسیر نزول آن از بیضهها تا نوک آلت تناسلی را مختل کنند. مشکلات جسمی معمولاً با تعداد کم اسپرم‌ها یا شکل غیرطبیعی آنها مشخص می‌شوند. در زیر اصلی‌ترین دلایل ناباروری مردان از لحاظ مشکلات جسمی ذکر شده‌اند:
- بالا رفتن سن (بعد از 40 سالگی).
- افزایش وزن (شاخص توده بدنی (BMI) بالای 30).
- مصرف بیش از حد الکل، سیگار و مواد اعتیادآور؛ به دلیل وجود نیکوتین و کانابینوئید در بافت بیضهها.
پیچ خوردگی بیضهها در ناباروری مردان
چرخش بیضهها درون کیسه بیضه منجر به تورم شدید و باعث انسداد خونرسانی به بیضهها میشود که میتواند آسیب جدی به همراه داشته باشد. اگر برای درمان این مشکل جراحی اضطراری انجام نشود، ممکن است یک یا دو بیضه از دست بروند که این امر یکی از عوامل ناباروری مردان خواهد بود.
واریکوسل
واریکوسل به بزرگ شدن عروق داخل کیسه بیضه گفته میشود که باعث افزایش درجه حرارت بیضهها و تأثیر بر تولید و کیفیت اسپرم میشود. این وضعیت ممکن است بر یک یا هر دو بیضه تأثیر بگذارد و باعث کاهش تعداد اسپرم و شکل غیرطبیعی آنها شود که به عنوان دلایل ناباروری مردان شناخته میشود.
در این مشکل، زهکشی مناسب خون به دلیل مسدود شدن مسیر انجام نخواهد شد و رشد اسپرم دچار آسیب میشود. به این شکل، خون از شکم وارد بیضهها میشود و آن را بیش از حد گرم میکند. گرم بودن بیضهها مانع از تولید کافی و سالم اسپرم میشود. خوشبختانه، واریکوسل از بسیاری جهات قابل درمان است اما جراحی اصلاحی به عنوان موثرترین روش درمان معتبر است.
عفونت‌ها و بیماریها
بیماری‌هایی مانند اوریون، سل، بروسلوز، سوزاک، حصبه، آنفلوانزا، آبله و سفلیس می‌توانند باعث تحلیل رفتن بافت بیضه، کاهش تعداد اسپرم و کاهش تحرک آنها شوند. برخی از بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا نیز می‌توانند با انسداد اپیدیدیم یا لوله‌ها عامل ناباروری در مردان باشند. این شرایط معمولاً با استفاده از درمان‌های دارویی و جراحی قابل درمان هستند.
| دلایل ناباروری مردان | توضیحات |
| سندرم کلاین فلتر | نوعی بیماری ژنتیکی که مرد به جای یک عدد دارای دو کروموزوم X است. |
| تومور | سرطان بدخیم و درمان ناشی از آن (پرتودرمانی، شیمی درمانی و جراحی) |
| بیماری سلیاک | نوعی اختلال گوارشی ناشی از حساسیت به گلوتن |
| اختلال نعوظ | نوعی اختلال جنسی ناشی از دیابت در مردان، فشار خون بالا، استرس، ناراحتی قلبی، مشکلات هورمونی، ضربه و عوارض دارو |
| انزال زودرس | عدم کنترل انزال برای حداقل سی ثانیه پس از دخول |
| بی کفایتی انزال | نوعی مشکل روانشناختی ناشی از عدم انزال مرد هنگام رابطه جنسی |
| داروها | مصرف داروهای اثرگذار بر تولید و عملکرد اسپرم (داروی افسردگی، عفونت، آرتروز، فشارخون بالا، سرطان، مشکلات گوارشی) |
| استروئیدها | تزریق تستوسترون و داروهای استروئیدی |
درمان ناباروری در مردان
امروزه با پیشرفت علم و گسترش روشهای مدرن می‌توان مشکلات ناباروری در مردان را برطرف کرد. برای درمان ناباروری در مردان بسته به علت آن، روشهای درمانی زیر انتخاب می‌شوند:
دارودرمانی
در بیشتر موارد، درمان دارویی به منظور تسهیل انتقال اسپرم انجام میشود. استفاده از دارو میتواند مشکلاتی مانند عدم تعادل هورمونی را هم بهبود بخشد.
در صورتی که اختلال هورمونی باعث ناباروری شما شده باشد، درمان هورمونی ممکن است به شما کمک کند. عدم تعادل هورمونی میتواند بر روی رشد اسپرم تأثیر گذار باشد، که ممکن است به دلیل مشکلات در تعامل هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و بیضهها ایجاد شود. درمان ممکن است شامل استفاده از گنادوتروپین یا آنتی بیوتیک باشد.
تغییرات سبک زندگی
- حفظ تناسب اندام
- عدم نوشیدن الکل
- عدم مصرف دخانیات
- کاهش مصرف سیگار
جراحی برای درمان ناباروری
- وازواپیدیدیموستومی: در صورتی که انسداد مجرای دفران یکی از علل ناباروری باشد، با انجام جراحی این مجرا را باز می‌کنند و عامل مسدود‌کننده را برطرف می‌کنند. سپس انتهای مجرا مجدداً وصل میشود.
- بازیابی اسپرم: این روش به وسیله‌ی بیوپسی از بیضه انجام میشود تا اسپرم‌ها را بازیابی کند.
- تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): در این روش، اسپرم به صورت مصنوعی و فیزیکی به داخل تخمک تزریق میشود.
- لقاح آزمایشگاهی (IVF): در روش IVF، تخمدان‌ها در محیط آزمایشگاهی پس از بلوغ در معرض اسپرم قرار میگیرند تا لقاح اتفاق بیافتد.
جمع بندی ناباروری آقایان
ناباروری در مردان ممکن است به علت عوامل متعددی از جمله عوامل هورمونی، عوامل فیزیکی، انسداد مجاری تولید اسپرم یا مشکلات جنسی رخ دهد. تشخیص ناباروری نیازمند ارزیابی دقیق از طریق آزمایشهای اسپرموگرامی، آزمایش سطح هورمون‌ها و سایر آزمایشات تشخیصی است. درمان ناباروری مردان ممکن است شامل مداخله جراحی، درمان هورمونی و … باشد. همکاری با پزشک تخصصی ناباروری مردان میتواند منجر به تشخیص صحیح و درمان موثرتر شود.
