قاعدگی به فرآیندی اطلاق میشود که طی آن، خون و بافت‌هایی که به‌دنبال تشکیل لایه‌ای ضخیم در دیواره رحم ایجاد شده‌اند، از راه رحم و واژن از بدن دفع میگردند. این روند معمولاً به‌صورت ماهانه تکرار میشود. همزمان با آغاز نخستین چرخه قاعدگی، دختران وارد مرحله بلوغ جنسی می‌شوند و سیستم تولیدمثل توانایی بارداری را پیدا میکند. با وجود اینکه این پدیده در میان تمام دختران و زنان تجربه میشود، اما بسیاری از بانوان نسبت به جنبه‌های مختلف قاعدگی و تغییراتی که ممکن است در طول آن پدید آید، اطلاعات کاملی ندارند.
پریود یا عادت ماهانه
عادت ماهانه که با نام‌هایی مانند پریود، قاعدگی، پریودی یا منس (Mense) شناخته میشود، نوعی خونریزی طبیعی از واژن به شمار می‌رود که به‌عنوان بخشی از چرخه منظم ماهانه در زنان بروز پیدا میکند و نقشی مهم در آماده‌سازی بدن برای بارداری ایفا می‌نماید. این فرایند معمولاً بین سنین ۱۱ تا ۱۴ سالگی آغاز میگردد و تا رسیدن به دوران یائسگی، که معمولاً حوالی ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد، ادامه پیدا میکند.
در طول این روند، بخشی از خون کامل به‌همراه لایه‌های بافتی فرو ریخته‌شده از داخل رحم، از مسیر دهانه رحم عبور کرده و در نهایت از طریق واژن از بدن دفع میشود. مدت زمان این خونریزی ممکن است بین ۲ تا ۷ روز به طول بینجامد، ولی معمولاً حدود ۵ روز دوام دارد و شدت آن در دو روز ابتدایی بیشتر احساس میشود. در این روزها، رنگ خون معمولاً قرمز روشن است و با کاهش شدت، ممکن است به رنگ صورتی، قهوه‌ای یا حتی سیاه متمایل گردد. این تغییرات در هر زن با دیگری متفاوت است.
مقدار خونی که طی این دوران از دست می‌رود، معمولاً بین ۲۰ تا ۹۰ میلی‌لیتر (در حدود ۱ تا ۵ قاشق غذاخوری) برآورد میشود، اما برخی از زنان خونریزی شدیدتری را تجربه می‌کنند. علاوه بر خونریزی، بسیاری از زنان در این ایام با درد در ناحیه شکم یا لگن، کمردرد، احساس نفخ، حساسیت یا درد در سینهها، نوسانات خلقی، زودرنجی، سردرد و خستگی روبرو می‌شوند که شدت این علائم نیز در افراد مختلف متغیر است.
چهار مرحله چرخه یا سیکل قاعدگی چیست؟
سیکل قاعدگی مفهومی است که به فرآیندهای متوالی و منظم ماهیانه‌ای اشاره دارد که در بدن زنان شکل میگیرد و زمینه را برای باروری مهیا می‌سازد. این چرخه از نخستین روز خونریزی ماه جاری آغاز میشود و تا شروع خونریزی دوره بعدی ادامه پیدا میکند. فاصله میان این دو زمان، مدت چرخه را تعیین میکند. میانگین طول این دوره در اکثر زنان حدود ۲۸ روز است، اما بازهای بین ۲۳ تا ۳۵ روز نیز طبیعی تلقی میشود. با وجود تفاوت در مدت‌زمان، الگوی کلی این چرخه در میان زنان مشابه باقی می‌ماند و تفاوت در طول آن امری رایج محسوب میشود.
مراحل اصلی‌ای که در طول یک چرخه در بدن اتفاق می‌افتند شامل موارد زیر هستند:
مرحله قاعدگی: این فاز که معمولاً از روز اول تا پنجم ادامه دارد، دوره‌ای است که در صورت عدم وقوع بارداری، لایه داخلی رحم فرو می‌ریزد و از طریق واژن دفع میگردد. شروع این خونریزی، نشانه آغاز چرخه است.
فاز فولیکولی: در این مرحله، تغییرات هورمونی منجر به افزایش ضخامت دیواره داخلی رحم شده و همزمان رشد فولیکول‌ها در تخمدان‌ها آغاز میگردد تا تخمک‌گذاری آماده شود.
تخمک‌گذاری: حدود روز چهاردهم پیش از شروع قاعدگی بعدی، تخمدان اقدام به رهاسازی یک تخمک بالغ میکند. این زمان، دوره‌ای حساس برای باروری به‌شمار می‌آید.
مرحله لوتئال: پس از آزادسازی تخمک، این سلول به سمت رحم در لوله فالوپ حرکت میکند. اگر در این مسیر با اسپرم مواجه شود، لقاح انجام میگیرد. در غیر این‌صورت، چرخه به مرحله قاعدگی بازمی‌گردد.
علائم پریودی چیست؟
در روزهای پایانی یا آغازین دوران قاعدگی، که معمولاً شدت خونریزی بیشتر است، بسیاری از زنان با نشانههای گوناگونی روبه‌رو می‌شوند. احتمال دارد شما نیز پیش از شروع یا در روزهای ابتدایی پریود، علائم متفاوتی را احساس کنید. این وضعیت به عنوان سندرم پیش از قاعدگی یا PMS شناخته میشود. جالب است بدانید که تاکنون بیش از ۱۰۰ نشانه مختلف برای دوران قاعدگی معرفی شده است، به همین دلیل تجربه هر فرد میتواند با دیگری تفاوت زیادی داشته باشد.
البته باید در نظر داشت که این ناراحتی‌ها و علائم نباید به اندازه‌ای شدت پیدا کنند که روال طبیعی زندگی را مختل سازند. چنانچه شدت علائم به‌گونه‌ای باشد که انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار کند، لازم است جهت بررسی و درمان آنها اقدام شود. برخی بانوان در دوره پریود به حدی دچار مشکل می‌شوند که حتی انجام ساده‌ترین وظایف روزانه نیز برایشان چالش‌برانگیز میگردد.
در ادامه به مجموعهای از نشانههای جسمی که ممکن است در دوران قاعدگی پدیدار شوند اشاره می‌کنیم:
- افزایش حساسیت در ناحیه سینه
- نفخ شکم
- احتباس مایعات و تورم اندام‌ها
- دردهای عضلانی
- احساس ناراحتی در مفاصل
- سردردهای میگرنی
- بروز آکنه
- گرفتگی و انقباض عضلات شکم
- اسهال یا یبوست
- درد در ناحیه کمر
- اختلال در خواب
- کاهش انرژی عمومی
- خستگی مفرط
فواید پریود شدن چیست؟
گاهی نگرانی‌ها و دغدغه‌های مرتبط با پریود باعث میشود که مزایا و نقش‌های مثبت آن کمتر مورد توجه قرار بگیرد. در حالی‌که پریود فرصتی برای تمرکز بیشتر بر خود و سلامت روان و جسم است. نوسانات خلقی و تغییرات میل جنسی نیز بخشی از روند طبیعی چرخه قاعدگی محسوب می‌شوند و قابل‌درک‌اند. همچنین، نامنظم‌بودن پریود میتواند نشانهای از مشکلات سلامتی باشد که نباید نادیده گرفته شود. در ادامه، به برخی از فواید مهم پریود پرداخته میشود:
- تقویت حس دوستی و همدلی
قاعدگی بستری فراهم میکند تا زنان احساس نزدیکی و همدلی بیشتری نسبت به یکدیگر داشته باشند. در این دوران، افراد تجربیات خود را به اشتراک میگذارند، لوازم بهداشتی را با هم رد و بدل می‌کنند و به‌نوعی رابطه‌ای دوستانه و حمایت‌گر شکل میگیرد. - آگاهی از وضعیت سلامت بدن
قاعدگی منظم نشان‌دهنده عملکرد طبیعی بدن است. بدن از طریق این چرخه پیام می‌فرستد که سیستم‌های داخلی به‌درستی در حال فعالیت هستند. از سوی دیگر، بی‌نظمی در پریود میتواند علامت هشداردهنده‌ای از مشکلات سلامت عمومی یا اختلالات هورمونی باشد. برای درک بهتر این موضوع، مطالعه درباره ارتباط بین چرخه قاعدگی و سیستم ایمنی توصیه میشود. - شناخت دقیق‌تر از میل جنسی
در طول سیکل قاعدگی، بدن با تغییرات هورمونی مواجه میشود که مستقیماً بر میل جنسی تأثیر می‌گذارد. این نوسانات میتوانند سرنخ‌هایی درباره تمایل به رابطه جنسی یا احتمال بارداری در اختیار ما قرار دهند و شناخت بیشتری از وضعیت درونی‌مان ایجاد کنند. - مدیریت بهتر احساسات و خلق‌وخو
زمان‌هایی وجود دارد که دچار نوسانات احساسی می‌شویم و دلیل آن مشخص نیست. اما با مرور چرخه قاعدگی، می‌توان علت این نوسانات را در تغییرات هورمونی جست‌وجو کرد. این تغییرات احساساتی چون غم، حساسیت یا بی‌قراری را توجیه‌پذیر می‌کنند. - یادآوری برای مراقبت از خود
در بسیاری از مواقع، مراقبت از خود را در اولویت قرار نمی‌دهیم. اما پریود میتواند نقش یک زنگ هشدار را ایفا کند که زمان آن رسیده تا برای استراحت، توجه به تغذیه، خواب و آرامش روانی وقت بگذاریم. این دوره فرصتی طبیعی برای بازنگری در سبک زندگی و رسیدگی به خود است.
اختلالات قاعدگی چیست؟
به هر عاملی که روند طبیعی پریود را از حالت عادی خارج کند، اختلال قاعدگی گفته میشود. این دسته از اختلالات معمولاً تحت تأثیر عوامل گوناگونی مانند استرس، مصرف داروهای ضدبارداری، وجود پولیپ یا فیبروم رحمی، ابتلا به اندومتریوز و شرایط مشابه پدیدار میگردند. برخی از شایع‌ترین انواع این اختلالات عبارت‌اند از:
آمنوره (Amenorrhea)
در این وضعیت، چرخه قاعدگی بهطور کامل متوقف میشود. غیبت پریود به مدت بیش از ۹۰ روز، غیرطبیعی به شمار می‌آید، مگر در شرایط خاصی مانند بارداری، دوران شیردهی یا یائسگی. برای آشنایی بیشتر با این وضعیت، می‌توانید مقاله «برای زودتر پریود شدن چه کار کنیم؟» را بررسی کنید.
الیگومنوره (Oligomenorrhea)
این حالت با فاصله‌های طولانی بین پریودها همراه است، به‌طوری‌که تعداد دفعات قاعدگی در طول سال کاهش می‌یابد. این نوع بی‌نظمی معمولاً با طولانی‌شدن چرخه قاعدگی ارتباط دارد.
دیسمنوره (Dysmenorrhea)
به دردهای شدید و آزاردهنده‌ای اطلاق میشود که هنگام قاعدگی بروز می‌کنند. برای کاهش این دردها، روش‌هایی مانند ماساژ درمانی، مصرف مکمل‌های غذایی، نوشیدن مایعات گرم و رعایت رژیم غذایی مفید میتواند مؤثر واقع شود.
خونریزی غیرطبیعی رحم
در برخی موارد، شدت خونریزی دوران قاعدگی افزایش می‌یابد یا بالعکس، کاهش پیدا میکند. گاهی نیز لکه‌بینی بین دو پریود مشاهده میشود یا خونریزی بیش از ۷ روز ادامه دارد. تمامی این موارد در دسته اختلالات قاعدگی قرار می‌گیرند و نیازمند بررسی پزشکی هستند.
درمان اختلالات قاعدگی
شیوه درمان اختلالات قاعدگی به نوع و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. برخی از این مشکلات، از جمله پریودهای نامنظم یا دردناک، ممکن است ریشه در عوامل روانی و عاطفی مانند اضطراب یا افسردگی داشته باشند. پس از ارزیابی بالینی و انجام آزمایش‌های لازم، پزشک یکی از راهکارهای درمانی زیر را متناسب با شرایط فرد پیشنهاد میدهد:
- مصرف داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها) برای کاهش احتباس مایعات
- استفاده از داروهای ضدالتهاب جهت کاهش درد و التهاب
- بهره‌گیری از مکمل‌های هورمونی برای تنظیم تعادل هورمونی بدن
- تجویز قرص‌های ضدبارداری هورمونی برای کنترل چرخه قاعدگی
- مصرف داروهای آرام‌بخش برای مدیریت تنش‌های عصبی
- افزودن مولتی‌ویتامین‌ها به برنامه روزانه جهت تقویت عمومی بدن
- اعمال تغییرات در رژیم غذایی برای بهبود وضعیت سلامت
- استفاده از داروهای ضدافسردگی در صورت وجود مشکلات روانی
- پیروی از برنامه ورزشی منظم برای حفظ تعادل جسمی و روانی
- انجام جراحی در موارد خاص و شدید که نیاز به مداخله تخصصی دارد
پریود نامنظم چیست؟
مدت زمان و میزان خونریزی قاعدگی در هر زن میتواند متفاوت باشد. در صورتی که خونریزی ماهانه بهطور غیرعادی شدید، طولانی یا نامنظم بروز کند، این وضعیت به عنوان پریود نامنظم یا منوراژی شناخته میشود. اگر دوره قاعدگی بیش از ۷ روز ادامه پیدا کند، یا خونریزی به‌حدی باشد که ناچار شوید پد یا تامپون خود را در هر ساعت بیش از یک‌بار تعویض کنید، در این حالت با خونریزی شدید قاعدگی مواجه هستید.
| عوارض پریود | مراقبت‌های دوران پریود | تغذیه‌های مناسب دوران پریود |
|---|---|---|
| درد شکم | مصرف مسکن‌ها، استراحت و پد گرم | مصرف مرغ و ماهی برای آهن و مواد معدنی |
| خونریزی‌های شدید | مراجعه به پزشک در صورت نیاز | مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه |
| سردرد | کمپرس سرد و مکمل‌های ویتامینی | شکلات تلخ برای منیزیم و آهن |
| اسهال | مراجعه به پزشک در صورت شدت | مصرف آب زیاد برای هیدراته نگه‌داشتن بدن |
| نفخ و بادکردگی شکم | ورزش‌های سبک و تکنیک‌های آرام‌سازی | کاهش مصرف نمک |
| حساسیت سینهها | استفاده از لباس‌های راحت و مناسب | پرهیز از مصرف الکل |
ارتباط پریودی و باردار شدن
تشخیص زمان دقیق باروری در طول چرخه ماهانه ممکن است چالش‌برانگیز باشد. دوره باروری معمولاً در حوالی تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد، یعنی حدود ۱۲ تا ۱۴ روز پیش از آغاز قاعدگی بعدی. با این حال، اسپرم میتواند تا ۵ تا ۷ روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند، به همین دلیل بازه باروری ممکن است به روزهای ابتدایی چرخه نیز کشیده شود. با بهره‌گیری از یک تقویم قاعدگی، قادر خواهید بود زمان آغاز پریود و نقطه اوج تخمک‌گذاری خود را تخمین بزنید.
در صورت عدم وقوع تخمک‌گذاری، امکان بارداری نیز از بین می‌رود. برخی روش‌های پیشگیری هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری، برچسب‌های هورمونی یا آمپول‌ها با متوقف‌کردن تخمک‌گذاری، از بارداری جلوگیری می‌کنند.
گرچه صحبت درباره پریود ممکن است برای برخی افراد ناراحت‌کننده به‌نظر برسد، نباید فراموش کرد که این پدیده بخش طبیعی از زیست زنان است. شما حق دارید در این دوران، بیش از هر زمان دیگری مورد درک و حمایت قرار بگیرید. درخواست کمک از همسر، فرزندان یا سایر اعضای خانواده برای داشتن محیطی آرام‌تر، کاملاً منطقی و شایسته شماست.
همچنین، باید توجه داشت که برخی زنان، نشانههای قاعدگی را با شدت بیشتری تجربه می‌کنند و از نظر روانی تحت فشار بیشتری قرار دارند. این وضعیت روحی ممکن است برای برخی مردان درک‌پذیر نباشد، و در چنین شرایطی با نسبت‌دادن صفاتی مانند “عصبی بودن”، اوضاع را ناخوشایندتر می‌سازند. شناخت و آگاهی از این تغییرات خلقی، راه مناسبی برای رفتار همدلانه‌تر با زنان در این دوران فراهم می‌آورد.
