روماتیسم یا آرتریت روماتوئید (RA) یکی از بیماری‌های خودایمنی محسوب میشود که طی آن، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافتهای سالم حمله‌ور میشود. این اختلال اغلب مفاصل دست‌ها، مچ‌ها و زانوها را درگیر می‌سازد، با این حال ممکن است هر مفصلی در بدن را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
در برخی افراد، آرتریت روماتوئید فراتر از مفاصل پیشروی کرده و اندام‌هایی مانند پوست، چشم‌ها، قلب و رگ‌های خونی را نیز دچار آسیب می‌سازد. نشانههای این بیماری معمولاً به‌صورت دوره‌ای بروز پیدا می‌کنند و سپس فروکش می‌کنند.
روماتیسم چیست؟
روماتیسم به عنوان یک عنوان کلی شناخته میشود و به بیماری مشخصی اشاره ندارد. بنابراین اگر کسی بخواهد روماتیسم را به عنوان تشخیص قطعی یک بیماری مطرح کند، دچار ساده‌سازی شده است. این اصطلاح که ریشه آن به واژه یونانی “روما” به معنای “جریان یافتن” بازمی‌گردد، در حوزه پزشکی برای اشاره به مجموعه‌ای از دردها و مشکلات مفصلی و اختلالات دستگاه حرکتی به‌کار گرفته شده است.
با این حال، اگر در مورد این بیماری بررسی بیشتری انجام دهید، متوجه می‌شوید که دامنه آن تنها به مفاصل و عضلات محدود نمی‌ماند. این عارضه زمانی شکل می‌گیرد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه، به جای محافظت، به بافتهای بدن حمله‌ور میشود.
سیستم ایمنی که معمولاً در برابر عوامل خارجی مانند ویروس‌ها و میکروب‌ها از بدن دفاع می‌کند، ممکن است در برخی شرایط دچار اختلال شده و بافتهای داخلی را به عنوان دشمن شناسایی کرده و مورد تهاجم قرار دهد. چنین ناهماهنگی‌هایی در عملکرد سیستم ایمنی را با عنوان “بیماری‌های خودایمنی” می‌شناسند.
علائم روماتیسم
روماتیسم معمولاً به‌صورت درد و التهاب در بافتهای همبند، به‌ویژه مفاصل، خود را نشان میدهد. با این حال، نزدیک به ۴۰٪ از مبتلایان به این بیماری، با نشانه‌هایی فراتر از مفاصل نیز مواجه می‌شوند. این عارضه ممکن است به بخش‌های مختلفی از بدن مانند پوست، چشم‌ها، ریه‌ها، قلب، کلیه‌ها، غدد بزاقی، سیستم عصبی، مغز استخوان و رگ‌های خونی نیز سرایت کند.
شدت علائم روماتیسم در افراد مختلف یکسان نیست؛ گاهی بیماری برای مدتی خاموش باقی می‌ماند و پس از آن وارد دوره‌های فعال‌تری میشود که از آن بهعنوان «عود» یا «شعله‌ور شدن» یاد میشود. در صورت پیشرفت، این بیماری میتواند باعث تغییر در ساختار و موقعیت مفاصل شود.
از جمله علائم رایج روماتیسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد مفاصل
- تورم و التهاب
- خشکی و محدودیت حرکتی
- احساس خستگی و ناخوشی
- تب
- کاهش وزن
نشانههای روماتیسم شدید
در مراحل پیشرفته‌تر، این بیماری میتواند مفاصل را به شدت درگیر کرده و عملکرد طبیعی آنها را مختل سازد. در چنین شرایطی، خشکی شدید مفاصل، کاهش انعطافپذیری و درد مداوم در چندین مفصل بروز پیدا می‌کند. نشانه‌هایی که ممکن است بیانگر روماتیسم شدید باشند، شامل موارد زیر هستند:
- درد و التهاب در بیش از یک مفصل
- خشکی و سفتی هم‌زمان در چند مفصل
- حساسیت بالا و درد هنگام لمس
- بروز علائم به‌صورت متقارن در هر دو سمت بدن
- کاهش وزن ناگهانی یا تدریجی
- تب
- خستگی شدید
- ضعف عمومی و بی‌حالی
هر نوع روماتیسم، ناحیه‌ای خاص از بدن را درگیر می‌کند و نشانه‌هایی ویژه دارد که آن را از سایر انواع متمایز می‌سازد.
انواع روماتیسم
این بیماری دارای شاخه‌های گوناگونی است که می‌توان اصلی‌ترین آنها را در چهار گروه جای داد:
- عضلانی
- پوستی
- قلبی
- مفصلی
روماتیسم عضلانی
روماتیسم عضلانی، که با نام روماتیسم ماهیچهای نیز شناخته میشود، یکی از انواع بیماری‌های خودایمنی به‌شمار میرود. در این وضعیت، سیستم ایمنی بدن به بافتهای ماهیچهای حمله‌ور شده و در این نواحی التهاب ایجاد می‌کند. نشانههای آن معمولاً شامل خشکی و درد عضلات، تب ملایم، احساس ضعف و درد در ناحیه شانهها است. برای کنترل این نوع، معمولاً پزشکان به مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی روی می‌آورند.
روماتیسم پوستی
در نوع پوستی این بیماری، سیستم ایمنی نه‌تنها به پوست بلکه به اندام‌های داخلی مانند ریه‌ها و کلیه‌ها نیز آسیب می‌زند. نشانههای معمول این نوع شامل بروز ضایعات پوستی، درد مفاصل و استخوان‌ها، تغییر شکل انگشتان، التهاب مفاصل و بالا رفتن قند خون است. برای شناسایی این فرم از بیماری، اغلب از آزمایش فاکتور روماتوئید بهره گرفته میشود. درمان آن نیز معمولاً با تجویز کورتون همراه است.
روماتیسم قلبی
این نوع که بیشتر با عنوان تب روماتیسمی شناخته میشود، اغلب در کودکان مشاهده می‌گردد. عامل اصلی آن باکتری استرپتوکوک است که معمولاً باعث عفونت گلو و التهاب میشود.
از نشانههای این بیماری می‌توان به تب، ورم مفاصل، کاهش وزن و حساسیت پوستی اشاره کرد. درمان این نوع اغلب با مصرف آنتی‌بیوتیک انجام میشود. اگر فرد به موقع تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است با عوارضی مانند درد قفسه سینه، ضربان نامنظم قلب و تنگی نفس مواجه شود که معمولاً در نتیجه آسیب به دریچه‌های قلب به‌ویژه دریچه‌های میترال و آئورت رخ میدهد و گاه نیاز به مداخلات درمانی یا حتی جراحی پیدا میشود.
روماتیسم مفصلی
این نوع از روماتیسم خود زیرشاخه‌های گوناگونی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
۱. نقرس:
از تجمع بیش از حد اسید اوریک در بدن شکل می‌گیرد. ابتدا شست پا را گرفتار می‌سازد و به‌تدریج دیگر مفاصل را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. گاهی کلیه‌ها نیز تحت فشار قرار می‌گیرند و عملکردشان مختل میشود.
۲. واسکولیت یا التهاب رگ‌ها:
این نوع اغلب رگ‌های خونی سراسر بدن را درگیر می‌سازد و موجب التهاب در دیواره عروق میشود. در پی آن جریان خون کاهش می‌یابد. علائمی مانند لکه‌های پوستی، زخم، سرفه و تب از نشانههای این بیماری هستند.
۳. لوپوس:
بیشتر در میان زنان دیده میشود و افزون بر پوست، ممکن است اندام‌های داخلی مانند ریه، کلیه و دستگاه گوارش را نیز درگیر کند. درد مفاصل و احساس خستگی از نشانههای رایج آن است.
۴. آرتریت روماتوئید (RA):
شایع‌ترین نوع روماتیسم مفصلی محسوب میشود. در این بیماری، مفاصل دچار التهاب و درد می‌شوند؛ اما ممکن است دیگر اندام‌ها را نیز درگیر کند. نواحی‌ای مانند دست‌ها، پاها و زانوها بیشتر از بقیه آسیب می‌بینند.
علت اصلی این دردها را می‌توان در عملکرد نادرست سیستم ایمنی جست‌وجو کرد که به غشای سینوویوم – لایه‌ای که بین استخوان‌ها قرار دارد و مایعی برای سهولت حرکت آنها ترشح می‌کند – حمله‌ور میشود. در نتیجه، فعالیت بیش‌ازحد غضروف منجر به التهاب و تخریب مفاصل اطراف میشود و درد در نواحی مختلف مفصلی مانند دست، پا و زانو بروز پیدا می‌کند.
علائم روماتیسم پا
در پاها، این بیماری اغلب با درد در جلوی پا، انگشتان (پنجه پا)، کف پا و مچ پا همراه است. همچنین علائمی نظیر تورم، تغییر فرم انگشتان، صاف شدن قوس کف پا، و ایجاد میخچه یا پینه مشاهده میشود.
درمان‌های غیر دارویی برای روماتیسم
اگرچه در اغلب موارد، افراد مبتلا به روماتیسم ناچار به استفاده از دارو برای کاهش علائم و مدیریت بیماری هستند، اما می‌توانند با بهرهگیری از روشهای غیردارویی نیز روند کنترل و بهبود وضعیت خود را تقویت کنند. برخی از این راهکارها حتی قابلیت بهبود علائم و تسریع فرآیند درمان را دارند:
- استراحت دادن به مفاصل آسیب‌دیده تا زمانی که درد فروکش کند و پس از آن، آغاز تدریجی فعالیت مجدد
- حضور فعال در جلسات فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد مفاصل
- دنبال کردن رژیم غذایی متعادل و کاهش وزن اضافی برای کاهش فشار وارده بر مفاصل
- انجام تمرینات ورزشی تحت نظر روماتولوژیست جهت حفظ تحرک و کاهش التهاب
- استفاده از روش درمانی PRP (پلاسمای غنی از پلاکت) به‌منظور بازسازی بافت آسیب‌دیده
- بهره‌مندی از جلسات تخصصی ماساژ جهت کاهش تنش عضلات و تسکین درد
- تجربه طب سوزنی با نظارت متخصص برای تنظیم جریان انرژی در بدن
- تمرین در محیط آب برای کاهش فشار بر مفاصل حین تحرک
- انجام حرکات ورزشی هدفمند که مانع از تحلیل رفتن عضلات می‌شوند
- دوچرخه‌سواری بهعنوان فعالیتی هوازی برای تقویت مفاصل و عضلات
- شرکت در جلسات تای‌چی برای افزایش تعادل و انعطافپذیری بدن
- انجام تمرینات مقاومتی برای تقویت عضلات اطراف مفاصل
- پیاده‌روی منظم و تمرینات یوگا جهت بهبود عملکرد بدنی و ذهنی
- بهرهگیری از کیسه‌های گرم یا سرد برای تسکین التهاب و درد در ناحیه مفاصل
عوارض رماتیسم چیست؟
متأسفانه، روماتیسم با عوارض ثانویه متعددی همراه است و در صورتی که روند درمان و کنترل آن نادیده گرفته شود، میتواند تأثیر چشمگیری بر کیفیت زندگی افراد بگذارد. برخی از بیماری‌های روماتیسمی با پیامدهای عصبی و سیستمیک همراه هستند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بروز مشکلات قلبی نظیر عفونت، آسیب‌دیدگی دریچه‌ها و نارسایی قلب
- ایجاد اختلالات کلیوی شامل التهاب، نارسایی یا عفونت
- درگیری کبد با مسمومیت‌های دارویی ناشی از مصرف داروهای ضد روماتیسم
- التهاب در عروق خونی
- افزایش احتمال ناتوانی‌های دائمی و بروز معلولیت
- خطر مرگ زودهنگام در صورت پیشرفت کنترل‌نشده بیماری
