اسکن هستهای قلب به‌عنوان یکی از روش‌های پیشرفته تصویربرداری، عملکرد قلب را از طریق فناوری‌های هستهای مورد ارزیابی قرار میدهد و در شناسایی اختلالات قلبی نقش بسزایی ایفا می‌نماید. این تکنیک، به‌طور ویژه در تشخیص بیماری‌های قلبی، بررسی سطح جریان خون در عضله قلب و تعیین مناطق دچار آسیب یا کاهش خون‌رسانی، کارایی بالایی دارد. با بهرهگیری از اسکن هستهای قلب، پزشکان قادر خواهند بود وضعیت قلب بیماران را با دقت بالایی تحلیل کرده و گزینه‌های درمانی مؤثرتری را انتخاب نمایند.
اسکن هسته ای قلب چیست ؟
اسکن هستهای قلب در زمره روش‌های تشخیصی پیشرفته پزشکی قرار دارد که از طریق تزریق مواد رادیواکتیو و بهرهگیری از تصویربرداری، به شناسایی آسیب‌ها، نارسایی‌ها و اختلالات قلبی می‌پردازد. در این فرایند، موادی مانند رادیوتراکرها به بدن وارد میشوند تا امکان بررسی جریان خون و عملکرد عضله قلب فراهم گردد. این ماده رادیواکتیو پس از ورود به بدن، توسط عضلات و رگ‌ها جذب میگردد و در تصاویر تهیه‌شده به‌صورت نواحی روشن‌تر نمایان میشود؛ به همین واسطه، مناطقی که جذب بالا یا پایینی دارند به‌وضوح از یکدیگر تفکیک می‌گردند.
ویژگی برجسته‌ای که اسکن هستهای قلب را نسبت به سایر روش‌های تصویربرداری متمایز می‌سازد، توانایی آن در نمایش جزئیات دقیق رگ‌های خونی است؛ تصاویری که در تصویربرداری با اشعه ایکس قابل رویت نمی‌باشند.
تصاویر حاصل از این روش به پزشک این امکان را می‌دهند تا با دقت بیشتری به تحلیل وضعیت عضلات قلبی و عروق خونی بپردازد و تصمیم‌گیری‌های درمانی را بر پایه دادههایی دقیق‌تر انجام دهد.
اسکن هستهای قلب چگونه انجام میشود؟
بر خلاف تصور رایج، روش تصویربرداری و اسکن هستهای قلب بدون ایجاد درد و با کمترین میزان تهاجم بر روی بدن بیمار صورت میپذیرد.
در این فرآیند، از ترکیبات رادیواکتیوی تحت عنوان رادیوتراکر یا رادیودارو بهره گرفته میشود که از طریق تزریق وریدی، بلع یا استنشاق وارد بدن می‌گردند.
رادیوتراکرهایی که در مراکز اسکن هستهای قلب مورد استفاده قرار می‌گیرند، ساختاری مشابه گلوکز دارند اما میزان اندکی مواد رادیواکتیو در آنها وجود دارد که درون بدن اشعه گاما ساطع می‌کنند.
پس از آنکه رادیوتراکرها در نواحی مورد نظر تجمع می‌یابند، دوربینهای ویژه‌ای، اشعه‌های گاما را که از این مناطق منتشر میشود شناسایی کرده و تغییرات آنها را ثبت مینمایند. این گیرنده‌ها به سیستم کامپیوتری متصل‌اند و داده‌های به‌دست‌آمده را به‌صورت تصاویر و اطلاعات مولکولی در اختیار پزشکان قرار می‌دهند. در مراکز تخصصی، تصاویر حاصل از این اسکن‌ها با نتایج سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی تلفیق میشوند تا امکان دستیابی به تشخیص‌هایی جامع‌تر و دقیق‌تر فراهم گردد.
چرا باید اسکن هسته ای انجام شود؟
تصویربرداری هستهای در مقایسه با تست‌های استرس ورزشی (که گاهی با عنوان تست تردمیل شناخته میشوند) یا اکوکاردیوگرافی استرس، جزئیات بیشتری در اختیار پزشک قرار میدهد. این روش تشخیصی معمولاً با چهار هدف اصلی دنبال میشود:
1. ارزیابی جریان خون
این تکنیک برای بررسی نحوه رسیدن خون به عضله قلب مورد استفاده قرار می‌گیرد. چنانچه بخشی از عضله قلب با کاهش جریان خون مواجه باشد، ممکن است نشان‌دهنده وجود بیماری عروق کرونر قلب (CHD) باشد؛ بیماری‌ای که در اثر تجمع پلاک‌های چربی در دیواره عروق شکل می‌گیرد و می‌تواند منجر به درد قفسه سینه (آنژین صدری) به‌ویژه پس از فعالیت فیزیکی گردد. در مواقعی که تصویربرداری برای این منظور صورت می‌گیرد، آن را اسکن پرفیوژن میوکارد می‌نامند.
2. بررسی آسیب‌های عضله قلب
در برخی موارد، از این تست برای شناسایی آسیب‌های وارد شده به عضله قلب استفاده میشود؛ آسیب‌هایی که ممکن است بر اثر سکته قلبی (از جمله نوع خاموش)، عفونت‌ها، مصرف برخی داروها یا ضربه مستقیم ایجاد شده باشند. زمانی که هدف بررسی بافت زنده قلب باشد، از آن با عنوان تست تعیین میزان نسج زنده میوکارد یاد میشود.
3. ارزیابی توان پمپاژ قلب
در برخی روش‌ها مانند اسکن MUGA، عملکرد بطن قلب که با شاخص کسر جهشی (EF) شناخته میشود، مورد سنجش قرار می‌گیرد. این تکنیک امکان اندازه‌گیری مقدار خونی را که قلب به بدن پمپاژ میکند فراهم می‌سازد. اگرچه این تست جزو روش‌های روتین محسوب نمی‌شود، اما گاهی برای شناسایی نارسایی قلبی و بررسی علائمی مانند بزرگی قلب به کار گرفته میشود. در این کاربرد، آن را اسکن عملکرد بطن می‌نامند.
4. ارزیابی روند درمان
این تست می‌تواند برای بررسی میزان تأثیر درمان در بیماران مبتلا به مشکلات قلبی نظیر بیماری عروق کرونر یا آریتمی نیز مورد استفاده قرار گیرد. از طریق این ارزیابی، پزشک قادر است میزان کاهش علائم و توان قلب در برابر استرس را اندازه‌گیری کند. همچنین، این تست در تدوین برنامه درمانی برای بیمارانی که به‌تازگی بیماری آنها تشخیص داده شده، نقش مؤثری دارد.
چه زمانی اسکن هسته ای قلب پیشنهاد می شود؟
اسکن هستهای قلب زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که فرد در حال پیگیری درمان بیماری‌های قلبی باشد یا با علائمی نظیر احساس درد در ناحیه قفسه سینه یا دشواری در تنفس روبه‌رو گردد.
این نوع اسکن معمولاً برای اهداف زیر به کار گرفته میشود:
تشخیص بیماری عروق کرونر
با بهرهگیری از این روش، می‌توان به شناسایی آسیب یا اختلال در عملکرد شریانهای کرونری پرداخت؛ رگ‌هایی که وظیفه انتقال اکسیژن، خون و مواد مغذی به عضله قلب را بر عهده دارند. زمانی که این عروق دچار تنگی یا گرفتگی شوند، بیماری عروق کرونر پدید می‌آید. در این شرایط، تست استرس هستهای توانایی بررسی میزان پیشرفت بیماری را دارد.
طراحی مسیر درمان
در صورتی که فرد با بیماری عروق کرونر مواجه باشد، این آزمایش اطلاعات دقیقی از میزان اثربخشی درمان فعلی در اختیار پزشک قرار میدهد. همچنین نشان میدهد که قلب تا چه اندازه توانایی انجام فعالیت فیزیکی را دارد. این داده‌ها پزشک را در انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی یاری می‌دهند.
کاربردهای تشخیصی در مراکز اسکن هستهای
پزشکان با استفاده از تصاویر به‌دست‌آمده از اسکن هستهای، قادرند به ارزیابی و درمان انواع بیماری‌های قلبی-عروقی بپردازند. برخی از مشکلاتی که در این مراکز قابل شناسایی هستند عبارت‌اند از:
- درد قفسه سینه با منشأ نامعلوم
- آنژین یا درد قفسه سینه ناشی از فعالیت بدنی
- احساس تنگی نفس
- نتایج غیرطبیعی در الکتروکاردیوگرام (ECG)
- تحلیل الگوی جریان خون در دیواره‌های قلب (اسکن پرفیوژن میوکارد)
- بررسی میزان صدمه قلبی ناشی از سکته یا حمله قلبی
- تشخیص یا رد احتمال وجود بیماری‌های عروق کرونر
- بررسی نتایج اقدامات جراحی مانند بای‌پس قلب
- شناسایی میزان تنگی در شریانهای کرونری
- ارزیابی حرکت عضله قلب و دیواره‌های آن
- سنجش عملکرد کلی قلب از طریق دروازه قلبی به همراه ECG
- بررسی زنده‌بودن عضله قلبی و حفظ فعالیت آن
انواع اسکن هسته ای قلب
اسکن هستهای قلب در قالب انواع مختلفی طراحی شده که هر یک نقش ویژه‌ای در ارزیابی و تشخیص اختلالات قلبی ایفا می‌کنند. در میان این روش‌ها، دو مورد از پرکاربردترین آنها عبارت‌اند از:
۱. اسکن پرفیوژن میوکارد
در این روش، وضعیت جریان خون در بافت عضلانی قلب (میوکارد) مورد بررسی قرار می‌گیرد. با ورود ماده ردیاب به بدن و جذب آن در نواحی سالم قلب، می‌توان بخش‌هایی از قلب را که دچار کاهش خون‌رسانی هستند، شناسایی نمود. این اسکن به‌ویژه برای شناسایی مناطقی که خون‌رسانی ضعیفی دارند، کاربرد دارد.
۲. اسکن MUGA (Multiple Gated Acquisition Scan)
این نوع اسکن که به عنوان تصویربرداری از عملکرد بطن‌ها نیز شناخته میشود، بر بررسی نحوه پمپاژ خون توسط قلب تمرکز دارد. در این فرآیند، دو حفره پایینی قلب یعنی بطن‌ها که نقش اصلی در پمپاژ خون دارند، تحت پایش قرار می‌گیرند تا عملکرد پمپاژ قلب ارزیابی گردد.
مزایای اسکن هسته ای قلب
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در فرآیند اسکن قلب، عملکرد سلول‌های قلبی به‌طور دقیق ارزیابی شده و سطح آسیب‌دیدگی با دقت سنجیده میشود. بهرهگیری از این روش، مزایای قابل‌توجهی به همراه دارد که مهمترین آنها شامل موارد زیر است:
- امکان شناسایی زودهنگام بیماری‌های قلبی
- بررسی نحوه پاسخ‌دهی بدن به داروها و ارزیابی روند درمان
- ارزیابی میزان پیشرفت اختلالات قلبی در طول زمان
- تحلیل دقیق نارسایی‌های مربوط به عروق کرونر
- تشخیص صدمات احتمالی قلب که ممکن است در جریان شیمی‌درمانی ایجاد شده باشد
- امکان شناسایی بیماری‌های نادر و پیچیده قلب
- اندازه‌گیری وسعت آسیب وارده به قلب پس از بروز سکته
- بررسی کارایی و تأثیر نتایج حاصل از جراحی بای‌پس قلب
