سرخرگ ها ساختاری عضلانی و انعطاف‌پذیر دارند که وظیفه انتقال خون به اندام‌ها و بافتهای گوناگون بدن را بر عهده دارند. این رگ‌ها با بهره‌گیری از فشاری که طی انقباضات قلب ایجاد میشود، به جریان پایدار خون کمک میکنند. نبضی که در رگ‌های سطحی بدن لمس میشود، نتیجه‌ی کشش و بازگشت پی‌درپی دیواره سرخرگها و ضربان‌هایی است که باعث هدایت خون با فشار به درون این رگ‌ها می‌گردد.
سرخرگ چیست؟ (شریان چیست؟)
در زبان انگلیسی، به سرخرگها Arteries گفته میشود. این رگ‌ها به‌عنوان مسیر اصلی عبور خون در بدن شناخته میشوند و وظیفه دارند خون سرشار از اکسیژن را از قلب به سمت اندام‌ها و بافتهای مختلف هدایت کنند. در بدن انسان، سرخرگهای متعددی یافت میشوند که دو مورد از اصلی‌ترین آنها، یعنی شریان ریوی و سرخرگ آئورت، بهطور مستقیم به قلب وصل هستند.
هر دوی این رگ‌ها با قلب در ارتباط‌اند. شریان ریوی خون کم‌فشار و کماکسیژن را از بطن راست قلب به سوی ریهها منتقل میکند. پس از اکسیژن‌گیری، خون مجدداً به قلب بازمی‌گردد و از طریق شریان‌های سیستمیک، از قلب به دیگر اندام‌ها ارسال میشود. سرخرگ آئورت که به‌عنوان بزرگ‌ترین شریان بدن شناخته میشود، وظیفه اصلی توزیع خون را بر عهده دارد.
این رگ از بطن چپ قلب منشأ می‌گیرد و با نیروی بالا خون را به دیگر قسمتهای بدن میرساند. آئورت سپس به شاخههای کوچک‌تر تقسیم میشود که در تمام نقاط بدن پراکنده هستند. این شاخههای ظریف‌تر شامل سرخرگچه‌ها، مویرگ‌ها و دیگر شریان‌های کوچک میشوند.
اما سرخرگچه چیست؟ وقتی سرخرگهای بزرگ انشعاب پیدا میکنند، به بخش‌های نازک‌تر و باریک‌تری تبدیل میشوند که به آنها سرخرگچه گفته میشود. این رگ‌های ظریف، قطر بسیار کمی دارند و نقش پل ارتباطی بین سرخرگها و مویرگ‌ها را ایفا میکنند. شریان‌ها به عنوان رگ‌های اصلی و ضروری بدن، وظایف حیاتی و مهمی را بر عهده دارند.
کار و وظیفه سرخرگ چیست؟
سرخرگها نقشی اساسی در تأمین خون و مواد مغذی مورد نیاز اندام‌ها و بافتهای بدن بر عهده دارند و در حقیقت وظیفه آنها منتقل ساختن خون به تمامی بخش‌های بدن است. این رگ‌ها باید بتوانند با هدایت مؤثر جریان خون به ارگان‌ها و بافت‌ها، بقای آنها را تضمین نمایند و در عین حال فشار ناشی از پمپاژ قلب را نیز تحمل کنند.
ساختار شریان‌هایی مانند آئورت به گونه‌ای طراحی شده‌است که با وظایف آنها همخوانی کامل دارد و به همین دلیل، این رگ‌ها در نقش یک مخزن بزرگ خون در بدن ظاهر میشوند. البته در فرآیند پمپاژ قلب، نقش حمایتی دریچه‌های قلبی در عملکرد سرخرگها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. در آغاز مسیر گردش خون، فشار در شریان‌های اصلی بالاتر است ولی با طی شدن مسیر، این فشار به مرور کاهش پیدا میکند. مویرگ‌ها و شریان‌های ریزتر، خاصیت کشسانی کمتری دارا هستند و سرعت حرکت خون در آنها نیز کاهش می‌یابد. وظیفه اصلی و بنیادی سرخرگها در بدن، انتقال اکسیژن و مواد حیاتی به بافتهای مختلف است.
شریان‌های اصلی، بیشترین مقاومت را در برابر جریان خون ایجاد میکنند و به همین دلیل، هر نوع تغییر جزئی در ساختار یا کارکرد آنها می‌تواند مقاومت عمومی عروقی را به میزان زیادی تحت تأثیر قرار دهد. رشته‌های عصبی خاصی مسئول عصب‌دهی به این رگ‌ها هستند تا بتوانند به‌درستی واکنش نشان دهند و ویژگی‌هایی مانند گشاد شدن یا ایجاد مقاومت در برابر جریان خون را مدیریت نمایند.
انواع سرخرگ کدام است ؟
شریان‌های اصلی از آئورت گسترش پیدا میکنند و به شاخههای باریک‌تری تبدیل می‌گردند که در نهایت به ساختارهایی به نام «سرخرگچه‌ها» (Arterioles) منتهی میشوند. تمامی سرخرگهای موجود در بدن را می‌توان در یکی از دسته‌بندی‌های زیر جای داد:
- سرخرگهای بزرگ: شریان ریوی و آئورت در این طبقه قرار دارند. در این رگ‌ها، میزان بافت الاستیک از بافت ماهیچه‌ای پیشی می‌گیرد.
- سرخرگها: در این گروه، بخش عمده ساختار رگ را بافت ماهیچه‌ای تشکیل می‌دهد و نسبت به بافت الاستیک، سهم بیشتری دارد. این ویژگی باعث میشود که این سرخرگها از طریق انقباض و انبساط، جریان خون را تنظیم کنند. شریان‌های کرونری (اکلیلی) و فمورال نمونه‌هایی از این دسته محسوب میشوند.
- سرخرگچه‌ها: این رگ‌ها ادامه شریان‌های اصلی هستند که به انشعابات باریک‌تری تقسیم میشوند. خون پس از عبور از سرخرگچه‌ها، به مویرگ‌ها وارد میشود و در نهایت به بافتهای بدن منتقل می‌گردد.
بیماری های سرخرگ چه هستند؟
سن، جنسیت، تغذیه نامناسب شامل مصرف غذاهای پرچرب و فست‌فود، دیابت، استفاده از دخانیات، نوشیدن الکل، سابقه خانوادگی بیماری و عوامل ژنتیکی جزو مهم‌ترین فاکتورهایی محسوب میشوند که می‌توانند در شکل‌گیری بیماری‌های مرتبط با سرخرگها نقش داشته باشند. در ادامه به بررسی برخی از رایج‌ترین مشکلات قلبی، به‌ویژه بیماری‌های شریانی می‌پردازیم.
۱. آترواسکلروز یا سخت شدن سرخرگها
این اختلال ناشی از تجمع کلسترول در دیواره سرخرگها بوده که به شکل‌گیری پلاک و انسداد منتهی می‌گردد. آترواسکلروز که با نام بیماری عروق کرونر یا گرفتگی عروق قلب نیز شناخته میشود، زمانی بروز میکند که سرخرگهای قلب، سر و گردن درگیر شده و احتمال حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهند.
۲. آرتریت یا التهاب شریانی
در این بیماری، یک یا چند شریان ممکن است درگیر التهاب شوند. علت اصلی این التهاب معمولاً واکنش‌های بیش‌فعال سیستم ایمنی بدن است. در مواردی که نشانه‌ها شدید باشند، مشاوره حضوری با جراح عمومی ضروری می‌گردد.
۳. آموروزیس فوگاکس یا حملات گذرای ایسکمیک
این اختلال که باعث از دست رفتن موقت بینایی میشود، معمولاً زمانی ایجاد میشود که خون‌رسانی به شبکیه چشم مختل گردد. این اتفاق بیشتر به‌دلیل تشکیل پلاک‌های کلسترولی در شریان کاروتید و سخت‌شدن دیواره آنها به وقوع می‌پیوندد.
۴. تنگی عروق
یکی از رایج‌ترین مشکلات مرتبط با سرخرگها، باریک‌شدن آن‌هاست که عمدتاً بر اثر آترواسکلروز به‌وجود می‌آید. زمانی که این تنگی در شریان‌های تغذیه‌کننده قلب، پا یا گردن رخ می‌دهد، جریان خون کاهش یافته و ممکن است فشار خون بالا یا سایر اختلالات پدید آید.
۵. بیماری شریان‌های محیطی
در این وضعیت، پلاک‌های کلسترول در شریان‌های پا یا کشاله ران تجمع می‌یابند و باعث تنگ‌شدن مسیر جریان خون میشوند. در نتیجه، گردش خون در پاها محدود شده و این موضوع می‌تواند منجر به درد یا اختلال در ترمیم زخم‌ها گردد.
۶. ترومبوز شریانی
در این شرایط، لخته‌ای به‌صورت ناگهانی در یکی از شریان‌ها شکل می‌گیرد و مسیر جریان خون را می‌بندد. برای جلوگیری از آسیب‌های جدی، شناسایی سریع علائم و درمان فوری این وضعیت ضروری است.
۷. انفارکتوس میوکارد (حمله قلبی) و بیماری عروق کرونری
زمانی که در شریان‌های تغذیه‌کننده قلب پلاک ایجاد میشود، پمپاژ خون دچار اختلال می‌گردد. تشکیل ناگهانی لخته در این شریان‌ها می‌تواند منجر به حمله قلبی شود. به همین دلیل، توجه به نشانه‌های اولیه این نوع بیماری‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.
۸. تصلب شریان‌های مغزی (سکته مغزی)
وقتی که در یکی از شریان‌های مغز لخته خون ایجاد شود یا یکی از آنها پاره گردد، سکته مغزی رخ می‌دهد. از دیگر دلایل احتمالی بروز این وضعیت، می‌توان به باریک‌شدن شریان‌های کاروتید در گردن اشاره کرد که با محدود کردن جریان خون به مغز، احتمال سکته را افزایش می‌دهند.
۹. آرتریت تمپورال
در این بیماری، التهاب در شریان تمپورال (واقع در پوست سر) به‌وجود می‌آید. درد در ناحیه فک هنگام غذا خوردن و حساسیت پوست سر از علائم رایج آن محسوب میشوند. آترواسکلروز، حمله قلبی، سکته مغزی و تنگی شریان‌ها از شایع‌ترین بیماری‌های سرخرگی به‌شمار می‌روند.
بزرگ ترین سرخرگ بدن کدام است؟
آئورت یا شاهرگ اصلی بدن، بزرگ‌ترین سرخرگ موجود در بدن انسان به‌شمار می‌رود که وظیفه دارد خون اکسیژن‌دار و شفاف را از بطن چپ قلب دریافت کرده و آن را به بخش‌های مختلف بدن برساند. این رگ حیاتی، بخشی از سیستم گردش خون عمومی یا سیستمی به‌حساب می‌آید. پس از خروج از بطن چپ، آئورت وارد مرحله‌ای میشود که حالت قوسی به خود می‌گیرد و سپس مسیر خود را به سمت ناحیه شکم ادامه می‌دهد تا در نهایت به دو شاخه اصلی تقسیم شود.
نقش سرخرگ آئورت در بدن
آئورت به‌عنوان شریان کلیدی بدن شناخته میشود که از طریق انشعابات متعدد خود، اکسیژن‌رسانی را به اندامهای مختلف انجام می‌دهد و نیاز بافت‌ها به خون غنی از اکسیژن را برآورده می‌سازد.
شاخههای آئورت
این سرخرگ اصلی به سه قسمت عمده منشعب می‌گردد. هر یک از این بخش‌ها به شریان‌های کوچک‌تر منشعب شده و این شریان‌ها نیز به سرخرگچه‌ها تقسیم میشوند. در ادامه مسیر، خون از طریق مویرگ‌ها به مجاورت بافت‌ها انتقال می‌یابد.
- آئورت بالارونده: این بخش در آغاز راه آئورت قرار دارد و مسیر خود را از دریچه آئورت آغاز کرده و از بطن چپ قلب به سمت قوس آئورت امتداد می‌یابد.
- قوس آئورت: این قسمت به‌شکل یک خمیدگی در بخش فوقانی آئورت ظاهر میشود و نقش ارتباط‌دهنده میان آئورت بالارونده و پایین‌رونده را ایفا میکند.
- آئورت پایین‌رونده: بزرگ‌ترین بخش آئورت محسوب میشود که پس از عبور از قوس، به سمت بخش‌های پایینی بدن حرکت میکند. این قسمت، خود به دو انشعاب عمده تحت عنوان آئورت قفسه سینه و آئورت شکمی تقسیم می‌گردد.
تفاوت سرخرگ و سیاهرگ چیست؟
به رگهایی که خون را از قلب دور میکنند، «سرخرگ» یا شریان گفته میشود و در مقابل، رگهایی که خون را به سمت قلب برمی‌گردانند، «سیاهرگ» یا ورید نام دارند. نقش اصلی سرخرگها، رساندن خون از قلب به اندام‌ها و بافتهای مختلف بدن است؛ در حالی که وظیفه سیاهرگها، انتقال خون بازگشتی به سمت قلب می‌باشد.
در مقایسه این دو نوع رگ، می‌توان گفت سرخرگها مسئول پخش خون غنی از اکسیژن در سراسر بدن هستند، اما سیاهرگها خون حاوی دی‌اکسید کربن و مواد زائد را از بافت‌ها جمع‌آوری کرده و آن را به سمت قلب بازمی‌فرستند تا در آنجا فرایند تصفیه انجام شود و خون دوباره وارد چرخه گردش شود.
از نظر ساختاری هم تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد. بهطور کلی، سرخرگها دیواره‌هایی ضخیم‌تر از سیاهرگها دارند. همچنین رنگ خون درون آنها متفاوت است؛ چون سرخرگها خون تازه و اکسیژن‌دار را حمل میکنند، قرمز روشن دیده میشوند، در حالی که سیاهرگها به دلیل وجود خون پر از دی‌اکسید کربن، معمولاً به رنگ آبی تیره دیده میشوند.
| شریان | سیاهرگ |
| به جز سرخرگ ششی، همگی خون اکسیژن‌دار را منتقل میکنند. | به جز سیاهرگ ششی، همه خون با اکسیژن پایین را منتقل میکنند. |
| از سه لایه تشکیل شده است که ضخیم و ماهیچه‌ای هستند. | از سه لایه تشکیل شده است که باریک‌تر هستند و ماهیچه کمتری دارند. |
| نزدیک سطح پوست و عمق بدن قرار دارند. | بیشتر نزدیک سطح پوست هستند. |
| قرمزرنگ دیده میشوند. | آبی‌رنگ دیده میشوند. |
| خون را از قلب به اندامهای مختلف می‌برند. | خون را از اندام‌ها به قلب برمی‌گردانند. |
| غلظت دی‌اکسید کربن پایین و غلظت اکسیژن بالا است. | غلظت اکسیژن پایین و غلظت دی‌اکسید کربن بالا است. |
| عرض آنها کمتری از سیاهرگ است. | عرض آنها بیشتر سرخرگ است. |
| دریچه‌ای برای کنترل جریان خون ندارند. | دریچه‌های لانه‌کبوتری در سیاهرگ پا، جریان خون را کنترل میکند. |
تشخیص بیماری های سرخرگ
اختلالات شریانی معمولاً در دسته بیماری‌های خاموش جای می‌گیرند و نشانه‌های آنها به‌تدریج خود را نشان می‌دهند. برای شناسایی این مشکلات، روش‌های مختلفی به‌کار گرفته میشود:
کاتتریزاسیون قلب (سونداژ قلب): در این تکنیک، یک لوله انعطاف‌پذیر (کاتتر) به درون شریان‌های کرونری هدایت میشود و ماده‌ای حاجب به داخل رگ تزریق می‌گردد تا نواحی دچار تنگی، انسداد یا دیگر ناهنجاری‌ها نمایان گردد.
اکوکاردیوگرافی یا سونوگرافی داپلر: این روش با تکیه بر امواج صوتی، وضعیت جریان خون را ارزیابی مینماید. کاهش یا نبود انعکاس امواج دریافتی می‌تواند نشانه‌ای از گرفتگی عروق باشد. از این شیوه معمولاً برای ارزیابی رگ‌های ناحیه شکم، گردن و اندامهای تحتانی بهره گرفته میشود.
مقایسه فشار خون در اندام‌ها: بررسی اختلاف فشار بین شریان‌های مچ پا و بازو، می‌تواند شواهدی از اختلال جریان خون ارائه دهد. تفاوت چشمگیر بین این دو عدد، می‌تواند بیانگر وجود آترواسکلروز در این نواحی یا مسیر بین آنها باشد.
اسکن هسته‌ای موگا (MUGA): با استفاده از این روش، عملکرد دیواره‌های قلب و میزان خون پمپ‌شده در هر ضربان، در حالت استراحت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
اسکن هسته‌ای تالیوم: این اسکن شرایط خون‌رسانی به عضله قلب را هم در زمان استراحت و هم بعد از فعالیت بدنی بررسی میکند.
سی‌تی اسکن (CT Scan): در این تصویر‌برداری از اشعه ایکس برای نمایان ساختن رسوبات کلسیم در دیواره شریان‌های کرونری بهره‌برداری میشود.
درمان بیماری‌های سرخرگی
تغییرات در سبک زندگی: اصلاح رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی، کاهش وزن و کاهش مصرف چربی‌ها می‌تواند از بروز این بیماری‌ها پیشگیری کند یا علائم آنها را در مراحل ابتدایی کاهش دهد.
مصرف دارو: در درمان بیماری‌های شریانی، چهار نوع دارو به کار می‌روند:
- داروهای ضدپلاکت: این داروها از تجمع پلاکت‌ها و تشکیل لخته‌های خونی جلوگیری میکنند.
- داروهای ضدلخته: این داروها از فرایند لخته شدن خون ممانعت میکنند.
- داروهای کاهش دهنده کلسترول: این داروها به کاهش سطح کلسترول LDL در خون کمک میکنند.
- داروهای کنترل فشار خون: این داروها با پایین آوردن فشار خون، از آسیب به شریان‌ها و بروز انسداد جلوگیری میکنند.
آنژیوگرافی رگ‌ها: در این روش، لوله‌ای بلند به شریان‌ها وارد میشود تا با باز کردن مسیر بسته شده، جریان خون از سرخرگها بهبود یابد. این فرایند می‌تواند به چهار صورت مختلف انجام شود:
- آنژیوگرافی با بالن: در این روش، یک بالن کوچک در داخل رگ قرار داده میشود و برای باز کردن مسیر جریان خون بهطور موقت باد میشود.
- آترکتومی (Atherectomy): در انتهای لوله‌ای که وارد شریان میشود، یک تیغه کوچک قرار دارد که پلاک‌ها را از دیواره شریان تراش می‌دهد.
- آنژیوگرافی با لیزر: در این روش، پلاک‌های موجود در دیواره شریان با استفاده از لیزر تبخیر میشوند.
