دیابت نوع دو یکی از بیماری‌های مزمن و رایج در سطح جهان به شمار میآید که میلیون‌ها نفر را مبتلا کرده است. این اختلال زمانی ایجاد میشود که بدن نسبت به انسولین، هورمونی ضروری برای تنظیم قند خون، واکنش مناسبی نشان نمیدهد. به بیان ساده، هرچند ممکن است پانکراس انسولین کافی تولید کند، اما سلولهای بدن قادر به استفاده مؤثر از آن نیستند. این مقاومت به انسولین باعث میشود عملکرد طبیعی آن مختل شود و در نتیجه، میزان قند خون بهطور غیرطبیعی افزایش پیدا کند.
دیابت نوع دو چیست؟
در صورتی که چکاپ‌های دوره‌ای و آزمایش‌های منظم انجام نشود، علائم اولیه دیابت نوع ۲ ممکن است تنها زمانی خود را نشان دهند که قند خون به سطح خطرناکی رسیده باشد. همانند بسیاری از بیماری‌های مزمن، دیابت نوع ۲ نشانه‌هایی دارد که شناسایی زودهنگام آن‌ها میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. برجسته‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- تکرر ادرار، به‌ویژه در ساعات شب
- تشنگی مداوم و شدید
- خستگی یا ضعف غیرعادی
- احساس گرسنگی بیش از حد حتی پس از خوردن غذا
- کاهش وزن ناگهانی و بدون دلیل مشخص
- بهبود کند زخم‌ها
- تاری دید یا تغییرات بینایی
- حالت تهوع
- احساس سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها
این علائم اغلب ناشی از آن هستند که گلوکز (قند) به جای جذب و استفاده در سلولها، در جریان خون باقی می‌ماند. در چنین شرایطی، بدن سعی میکند با دفع گلوکز از طریق ادرار، سطح قند خون را کنترل کند. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها، مراجعه به پزشک متخصص غدد یا داخلی ضروری است تا با انجام آزمایش‌های قند خون، وضعیت سلامت شما ارزیابی شود.
دلایل ابتلا به دیابت نوع دو چیست؟
در صورتی که چکاپ‌های دوره‌ای و آزمایش‌های منظم انجام نشود، علائم اولیه دیابت نوع ۲ ممکن است تنها زمانی خود را نشان دهند که قند خون به سطح خطرناکی رسیده باشد. همانند بسیاری از بیماری‌های مزمن، دیابت نوع ۲ نشانه‌هایی دارد که شناسایی زودهنگام آن‌ها میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. برجسته‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- تکرر ادرار، به‌ویژه در ساعات شب
- تشنگی مداوم و شدید
- خستگی یا ضعف غیرعادی
- احساس گرسنگی بیش از حد حتی پس از خوردن غذا
- کاهش وزن ناگهانی و بدون دلیل مشخص
- بهبود کند زخم‌ها
- تاری دید یا تغییرات بینایی
- حالت تهوع
- احساس سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها
این علائم اغلب ناشی از آن هستند که گلوکز (قند) به جای جذب و استفاده در سلولها، در جریان خون باقی می‌ماند. در چنین شرایطی، بدن سعی میکند با دفع گلوکز از طریق ادرار، سطح قند خون را کنترل کند. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها، مراجعه به پزشک متخصص غدد یا داخلی ضروری است تا با انجام آزمایش‌های قند خون، وضعیت سلامت شما ارزیابی شود.
مقاله پیشنهادی: دیابت یا قند خون بالا چیست؟
علائم بیماری دیابت نوع 2 چیست؟
در اغلب افراد مبتلا به دیابت نوع یک، دستگاه ایمنی بدن که وظیفه مقابله با عفونت‌ها را دارد، به اشتباه سلولهای پانکراس تولیدکننده انسولین را هدف قرار می‌دهد و نابود می‌سازد. در پی این اتفاق، پانکراس یا انسولینی ترشح نمی‌کند یا مقدار بسیار کمی از آن را تولید میکند. وقتی انسولین در بدن وجود نداشته باشد، گلوکز قادر به ورود به سلولها نخواهد بود و در نتیجه سطح آن در خون بالا میرود.
در دیابت نوع دو نیز یا میزان انسولین ساخته‌شده کافی نیست، یا سلولهای بدن توانایی استفاده درست از انسولین را از دست میدهند.
تفاوت دیابت نوع دو و دیابت نوع یک چیست؟
اگر بهطور منظم آزمایش‌های دوره‌ای و چکاپ انجام نشوند، احتمال دارد نشانه‌های اولیه دیابت نوع ۲ تنها زمانی بروز کنند که سطح قند خون به حد خطرناک برسد. همانند بسیاری از بیماری‌های مزمن، دیابت نوع ۲ نیز علائمی دارد که شناسایی به‌موقع آن‌ها قادر است از پیشرفت بیماری پیشگیری نماید. مهم‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- تکرر ادرار، به‌خصوص در هنگام شب
- تشنگی مداوم و شدید
- بروز احساس خستگی یا ضعف قابل توجه
- گرسنگی غیرعادی حتی بعد از صرف غذا
- کاهش وزن ناگهانی و بی‌دلیل
- کند شدن روند ترمیم زخم‌ها
- تاری دید یا تغییر در بینایی
- حالت تهوع
- احساس گزگز یا بی‌حسی در اندام‌ها (دست و پا)
این علائم معمولاً به این دلیل ظاهر میشوند که گلوکز (قند) به‌جای ورود به سلولها، در جریان خون باقی می‌ماند. در چنین شرایطی، بدن سعی میکند با دفع گلوکز از طریق ادرار سطح قند خون را پایین بیاورد. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها، توصیه میشود با پزشک متخصص غدد یا داخلی مشورت گردد تا با انجام آزمایش‌های قند خون، وضعیت سلامتی بررسی شود.
مقاله پیشنهادی: دیابت نوع یک چیست؟ راه‌های تشخیص و درمان
تشخیص دیابت نوع دو
برای شناسایی بیماری دیابت روشهای متنوعی وجود دارد، اما دقیق‌ترین راه، انجام آزمایش قند خون است که در آن میزان قند بهطور دوره‌ای سنجیده میشود. افرادی با شاخص توده بدنی بالاتر از ۲۵ و همچنین افراد بالای ۴۵ سال بهتر است بهطور مرتب آزمایش قند خون انجام دهند. در صورتی که نتیجه آزمایش طبیعی باشد، میتوان هر سه سال یک‌بار تست غربالگری را تکرار کرد؛ اما کسانی که دچار پیش‌دیابت یا نشانه‌های دیابت هستند لازم است سالانه تحت بررسی قرار گیرند. برای ارزیابی سطح قند خون و تشخیص دیابت نوع ۲ آزمایش‌های زیر انجام می‌گیرند:
۱. آزمایش A۱C (هموگلوبین گلیکوزیله)
این تست نشان می‌دهد طی سه ماه گذشته چه مقدار قند به گلبول‌های قرمز متصل شده است. نتیجه کمتر از ۵.۷ درصد بیانگر وضعیت طبیعی است؛ عدد ۵.۷ تا ۶.۴ درصد نشان‌دهنده خطر ابتلا به دیابت است و بیشتر از ۶.۵ درصد ابتلا به دیابت را تأیید میکند.
۲. آزمایش قند خون تصادفی
این تست در هر زمان از روز قابل انجام است. اگر نتیجه عددی برابر یا بالاتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشان می‌دهد که سطح قند خون بالاست.
۳. آزمایش قند خون ناشتا
از رایج‌ترین روش‌ها برای تشخیص دیابت نوع ۲ به‌شمار میرود. همان‌طور که از نام آن پیداست، باید ۸ تا ۱۲ ساعت قبل چیزی خورده نشود. عدد بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در دو بار آزمایش یا بیشتر، ابتلا به دیابت را ثابت میکند. در کنار آن، آزمایش تری‌گلیسیرید هم در زمان تشخیص و سپس هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار انجام میشود تا سطح چربی خون بررسی و از مشکلات قلبی جلوگیری شود.
۴. تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
در این روش، ابتدا یک نمونه خون ناشتا پس از ۸ تا ۱۲ ساعت پرهیز غذایی گرفته میشود. سپس به فرد محلول قندی داده میشود و در سه نوبت با فاصله یک‌ساعته خون‌گیری انجام میگیرد. اگر نتیجه بالاتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشان‌دهنده دیابت است.
۵. تست چالش گلوکز
این آزمایش در دو مرحله صورت میگیرد: مرحله نخست بعد از صبحانه و مرحله دوم یک ساعت پس از مصرف محلول گلوکزی. این تست معمولاً برای غربالگری دیابت بارداری در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری درخواست میشود. عدد بالاتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در لیتر به معنای ابتلا به دیابت خواهد بود.
درمان بیماری دیابت نوع 2 چگونه است؟
یکی از پرسش‌های پرتکرار در میان بیماران است. هرچند داروها جایگاه مهمی در کنترل این بیماری دارند، اما مدیریت دیابت تنها به دارو محدود نمی‌گردد و نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ است که در کنار هم اثرگذاری بیشتری خواهند داشت. در واقع، درمان دیابت نوع ۲ بر تغییر سبک زندگی، پایش مستمر قند خون و توجه به سلامت عمومی تکیه دارد. مهم‌ترین اقدامات شامل موارد زیر میشوند:
اصلاح سبک زندگی و تغذیه
تنظیم برنامه غذایی و پایبندی به اصول تغذیه سالم، به‌ویژه مصرف مواد غذایی کم‌قند و چربی‌های مفید، نقش تعیین‌کننده‌ای در کنترل قند خون ایفا میکند. کاهش مصرف غذاهای پرکالری و مدیریت وزن میتواند وضعیت بیماری را بهبود بخشد.
ورزش و تحرک بدنی منظم
گنجاندن فعالیت‌های بدنی مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری در برنامه روزانه به کنترل بهتر قند خون کمک مینماید. ورزش منظم همچنین حساسیت بدن نسبت به انسولین را تقویت کرده و مانع بالا رفتن قند خون میشود.
ترک سیگار
استعمال دخانیات احتمال بروز عوارض قلبی‌عروقی ناشی از دیابت را بیشتر می‌سازد. ترک سیگار میتواند این خطرات را کاهش دهد و به ارتقای سلامت عمومی بدن یاری رساند.
مدیریت استرس
بهکارگیری روشهای آرام‌سازی همچون یوگا، مدیتیشن یا تمرینات تنفس عمیق به کاهش استرس و درنتیجه نوسانات قند خون کمک کرده و کیفیت زندگی فرد مبتلا را افزایش می‌دهد.
دارو درمانی
در صورت نیاز، پزشک داروهایی را برای کنترل قند خون تجویز میکند. مصرف منظم دارو مطابق دستور پزشک یکی از ارکان اساسی در کنترل بیماری به شمار میرود.
خودپایش قند خون
اندازه‌گیری روزانه قند خون، بیمار را از وضعیت خود آگاه می‌سازد و امکان ایجاد تغییرات لازم در رژیم غذایی یا مصرف دارو را فراهم می‌آورد.
بررسی دوره‌ای عوارض
معاینه‌های منظم جهت بررسی مشکلات احتمالی در چشم‌ها، کلیه‌ها یا اعصاب اهمیت دارد تا عوارض در مراحل ابتدایی شناسایی و مدیریت شوند.
آزمایش‌های دوره‌ای
انجام تست‌هایی مانند HbA1c و آزمایش عملکرد اندام‌ها به پزشک کمک میکند تا روند بیماری را تحت نظر بگیرد و برنامه درمانی مناسب‌تری ارائه دهد.
عوارض ابتلا به دیابت نوع دو
دیابت کنترل‌نشده باعث بالا رفتن قند خون فراتر از حد طبیعی میگردد. افزایش مداوم قند در خون، به مرور زمان و طی سال‌ها، توانایی آسیب رساندن به اندام‌های مختلف بدن مانند چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب، پوست، قلب و رگ‌های خونی را دارد. در ادامه به برخی از عوارض طولانی‌مدت دیابت اشاره شده است:
🔹 مشکلات قلبی و عروقی: افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ تقریباً دو برابر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته مغزی قرار می‌گیرند. همچنین احتمال بروز تنگی عروق (آترواسکلروز) در آن‌ها بیشتر است.
🔹 آسیب کلیوی: در صورت بروز نارسایی کلیه، فرد ممکن است ناچار به دیالیز یا پیوند کلیه شود.
🔹 آسیب چشمی: بالا بودن قند خون میتواند به مویرگ‌های چشم آسیب وارد کند و در صورت عدم درمان، کاهش بینایی یا حتی نابینایی ایجاد نماید.
🔹 آسیب عصبی: بسته به نوع عصب درگیر، این مشکل میتواند موجب سوءهاضمه، گزگز یا بی‌حسی در دست و پا و اختلال در عملکرد جنسی شود.
🔹 اختلالات پوستی: به دلیل کاهش جریان خون، زخم‌های پوستی دیرتر ترمیم میشوند و احتمال عفونت در آن‌ها افزایش مییابد.
🔹 عوارض بارداری: ابتلای مادر باردار به دیابت میتواند خطر سقط جنین، نقایص مادرزادی و تولد زودرس را بیشتر کند.
🔹 اختلالات خواب: احتمال بروز آپنه خواب (قطع و وصل شدن موقت تنفس در خواب) در افراد مبتلا به دیابت بالاتر است.
🔹 مشکلات شنوایی: شانس ایجاد اختلالات شنوایی در بیماران دیابتی بیشتر است، هرچند علت دقیق آن هنوز مشخص نشده است.
🔹 افسردگی: ابتلا به افسردگی در میان افراد دیابتی حدود دو برابر بیشتر از جمعیت عادی مشاهده میشود.
پیشگیری از دیابت نوع دو
همه افراد، در هر دوره سنی، امکان ابتلا به دیابت نوع ۲ را دارند؛ به همین دلیل ضروری است هرکسی با راهکارهای پیشگیری از این بیماری آشنا گردد. افرادی که اضافه‌وزن دارند یا والدین و خواهر و برادرشان به دیابت نوع ۲ مبتلا شده‌اند، بیش از سایرین در معرض خطر قرار می‌گیرند. بنابراین این افراد باید با دقت و توجه بیشتری شیوههای پیشگیری را در زندگی خود به‌کار گیرند.
خبر خوش اینکه امکان جلوگیری از ابتلا به دیابت وجود دارد. اساس این پیشگیری در انتخاب سبک زندگی سالم نهفته است. با کاهش وزن، دنبال کردن برنامه غذایی کمکالری و داشتن فعالیت بدنی منظم در طول هفته، میتوان احتمال بروز دیابت نوع ۲ را به حداقل رساند. همچنین توصیه میشود برای تدوین رژیم غذایی مناسب و انتخاب تمرین‌های ورزشی صحیح، حتماً از راهنمایی پزشک بهره گرفته شود.
